ZEKÂ TESTLERİNİN TARİHİ

Hiçbir iki kişi tam olarak aynı şekilde doğmaz; ancak her biri doğal yetenekler açısından birbirinden farklıdır; biri bir mesleğe, diğeri diğerine uygundur.

(Platon, Devlet)

Ünlü Yunan Filozof Platon’un yaklaşık olarak MÖ 340 yılında yazdığı Devlet adlı eserinde bahsettiği bireysel farklılıklar aslında antik çağlardan günümüze değin hem kişisel olarak hem de bilimsel açıdan merak konusu olmuştur. Neden herkes benzer görevlerde benzer performansı sergileyemez? Bu farklar içerisinde en dikkat çekici olan, kişinin genel anlamda kabiliyetini ve sosyal yaşama uyumunu ifade eden zeka kavramıdır.  Zekânın sınıflanabilmesine yönelik ilk çalışmaların M.Ö. 2200 yılında Çin’de yapıldığı varsayılır. Günümüzde kullandığımız zeka testlerine benzer anlamda ilk test girişimi ise Evrim teorisi ile tanınan Darwin’in kuzeni, Francis Galton tarafından gerçekleştirilmiştir.

İlk Zeka Testi Girişimi

Peki her şey nerede başladı? İlk zeka testi girişimi Francis Galton (1822-1911) adında bir İngiliz bilim adamı tarafından yapıldı.

Ya bir kişinin doğal entelektüel yeteneğini ölçmenin ve daha yüksek yeteneklere sahip insanları çiftleşmeye teşvik etmenin bir yolu olsaydı? Bu radikal fikir, daha sonra çok fazla tartışmalara neden olacak *öjeni adı verilen bir ideolojinin de temelini attı. Ancak bu aynı zamanda  Galton'un ilk kez zeka testine benzetilebilecek bir şey denemesine de yol açmıştır.

1884 yılında Galton, Londra Sağlık Fuarı'na gelen 10.000 ziyaretçinin entelektüel yeteneklerini değerlendirirken ilk zeka testi girişimini gerçekleştirdi. Bu güçlü yönler; duyusal hassasiyet, reaksiyon süresi, vücut oranları ve kas gücü gibi çeşitli faktörlere dayanıyordu.. Ancak ne yetişkinler ne de öğrenciler için herhangi bir anlamlı veri bulunmadığı için bu girişim hayal kırıklığı ile sonuçlandı. 

*Öjeni : Daha çok arzu edilen özelliklerin (örn. Zeka gibi) seçici ıslahı yoluyla insan popülasyonunda üremenin kontrol edilmesinin savunulması veya incelenmesi.

“Zekâ Testlerinin Babası” Binet

Resmi olarak ilk zeka testi aslında "Zeka Testlerinin Babası" Alfred Binet (1857-1911) tarafından tasarlandı. İnanması güç gibi görünse de her çocuğun okula gitmesi gibi bir yasal zorunluluk her zaman yoktu. Fransa'da her çocuğun okula gitmesini gerektiren yeni bir yasa çıkarıldığında,  çocukların entelektüel yeteneklerini test edecek bir yola ihtiyaç duyuldu. Zeka testleri Fransa'da, 1904 yılında psikolog Alfred Binet'in Fransız hükümeti tarafından entelektüel açıdan normal çocuklar ile daha düşük seviyedeki çocuklar arasında ayrım yapacak bir yöntem bulması için görevlendirilmesiyle ciddi anlamda başladı. Amaç, ikinci  gruptaki çocukların,  zihinsel açıdan normal olan çocukların eğitiminde yaratabileceği aksaklıkların ve gereksiz eğitim masrafının önüne geçmekti.

1905 yılında psikolog Alfred Binet ile psikiyatrist Thedore Simon, Paris’teki öğrencileri değerlendirmek için ilk zeka testi olan Binet-Simon ölçeğini geliştirdiler.  Binet, çocukların ortalama olarak her bir maddeyi çözebilecekleri ortalama yaşı belirledi ve maddeleri buna göre sınıflandırdı. Bu şekilde bir çocuğun akranlarına göre konumunu tahmin edebiliyordu: Örneğin bir çocuk, ortalama olarak yalnızca kendisinden iki yaş büyük çocukların çözebildiği soruları çözebiliyorsa, o zaman bu çocuk öğrenme açısından iki yıl önde olurdu. Binet ve Simon 1908 yılında ölçeği yaş seviyelerine göre gruplayarak testin revizyonunu yaptı. Böylece  ilk defa ortalama performans düzeyinin ölçüt olarak alındığı bir test geliştirilmiş oldu ve bu nokta psikolojide devrim niteliği yarattı.

Binet-Simon Ölçeği: Gündelik yaşam ile ilgili 30 kısa bilişsel testten oluşan Binet-Simon ölçeğinde sorular ilerledikçe soruların zorluk derecesi de yaş normlarına göre artış göstermektedir.

Zeka Katsayısı (IQ) Kavramının Doğuşu

Albert Einstein bir dahi mi? Şüphesiz bu soruya hayır diyecek kimse yoktur. Peki bunu neye dayanarak söylüyoruz? İlk düşünceniz muhtemelen yüksek bir IQ' ya sahip olduğunu söylemek olacaktır. Peki IQ (intelligence quotient)  kavramı aslında ne anlama geliyor ve nereden geliyor? İlk olarak William Stern (1912) tarafından kullanılan zeka bölümü kavramı (IQ), zeka testi için bir ölçüm olarak oluşturulmuştur.

Zeka bölümü (IQ) : Zihinsel yaşın kronolojik yaşa oranı olarak tanımlanır ve daha sonra virgülün kaldırılması için 100 ile çarpılır. Elde edilen değer zeka bölümüdür.

Goddar’ın IQ’su: Moronlar, Embesiller, Aptallar ve Göçmenler

1910'da önde gelen Amerikalı psikolog Henry Goddard (1866–1957) Moron kelimesini ilk defa kullanan kişidir.

1913'te Goddard, Ellis Adası üzerinden Amerika Birleşik Devletleri'ne geçen göçmenler için IQ testlerinin başlatılması çalışmalarına dahil oldu ve bu girişimi çok sayıda göçmenin sınır dışı edilmesiyle sonuçlandı. Goddard'ın Ellis Adası'ndaki kadrosuyla sınır dışı edilme oranları beş kat arttı. Kendi dilinde olmayan soruları yanıtlaması beklenen  göçmenlerin çoğu bazen tek sorudan oluşan “zeka testlerini” geçemedi. Testlerden elde edilen veriler sadece göçmenleri geri göndermede kullanılmadı, sonuçlar ırk ayrımcılığı ve siyahların yüksek öğrenime sınırlı erişimini savunmak için siyasi bir araç haline geldi. Amerikan tarihindeki bilimsel ırkçılığın en büyük zaferlerinden biri için savaşan öjenistler yalnızca göçün sınırlandırılması için değil, aynı zamanda alt sınıftaki uluslara karşı sert kotalar uygulayarak karakterinin değiştirilmesi için de lobi faaliyeti yürüttüler. Diğer bir yandan Simon ölçeği ise sözel testlere daha çok odaklandığı için İngilizce konuşamayanlar, okuma yazma bilmeyenler, konuşma, dil, işitme engelli kişiler için geliştirilmiş olan ölçek ihtiyacı göçmen mevzusu ile iyice ortaya çıkmış oldu. 

Lewis Terman Stanford-Binet Testi

Lewis Terman, Binet ve Simon’ın geliştirdiği ölçeği Kaliforniya’da yaşayan çocuklarda kullandı. Fakat bu ölçek, Paris’te yaşayan çocuklarda işe yararken Kaliforniya’da yaşayan çocuklarda tutarlı sonuçlar vermiyordu. Bu sebeple Terman, ölçeği revize etmeye karar verdi. Ölçeğe yeni maddeler eklendi, soru sayısı 54’ten 90’a çıkarıldı, yeni yaş normları eklendi ve üst yaş normu yetişkinlere kadar çıkarıldı. Binet testinin revize edilmiş versiyonuna, bugün bile kullanılmaya devam eden Stanford-Binet Zeka Testi adını verdi.

ABD’nin 1. Dünya Savaşına Girmesi ve Asker Seçimi

ABD’nin 1. dünya savaşına girmesi ile orduya yeni katılacak erlerin sınıflanması ve uygun birimlere verilmesi ihtiyacı ortaya çıktı. Standford Binet Zeka Testi bireysel uygulamaya uygun bir test olması nedeniyle asker seçiminde kullanılması hem maliyet hem de zaman açısından işlevsiz kaldı. Bu nedenle bu dönemde grup zekâ testleri ortaya çıktı. Amerika, grup zekâ testlerinin geliştirilmesini desteklemiş ve bu testlerin askerlere uygulanmasını talep etmiştir. Bu çalışmalarda Ordu Alpha ve Ordu Beta testleri geliştirilmiştir. 

Ordu Sınavından Alınmış Bazı  Test Soruları: 

1. 30 erkek ve 7 erkek kaç kişidir?

2. Kediler fareleri yakaladıkları için mi, yoksa nazik oldukları için mi, yoksa köpeklerden korktukları için mi faydalı hayvanlardır?

3. Deri her ülkede üretildiği için mi, iyi giyildiği için mi, yoksa hayvansal bir ürün olduğu için mi ayakkabı yapımında kullanılıyor?

4. Bu iki kelime aynı anlama mı geliyor yoksa zıt anlamlara mı geliyor: ıslak-kuru?

5. Bu serideki sonraki iki sayıyı yazın: 3, 4, 5, 6, 7, 8.

Wechsler Zeka Testleri

Günümüzde en çok uygulanan zeka testleri Wechsler testleridir. Wechsler Testleri hem çocuklara hem de yetişkinlere uygulanabilen farklı zeka testleri ve test sürümlerinden oluşmaktadır. Bellevue Hastanesi'nde klinik psikolog olan Dr. David Wechsler tarafından 1939'da geliştirilen testler, Wechsler'in tanımladığı gibi kişinin "çevredeki sorunlara uyum sağlama ve yapıcı bir şekilde çözme" yeteneğini ölçer. Yetişkinler, çocuklar ve Okul Öncesi çocuklar için ayrı formları vardır. Bireylerin soyutlama, sayı kavramları üzerine düşünme, soyut düşünme, analitik-sentetik düşünme gibi özel bazı yetenekleri ölçmekte ve bundan hareketle testin türüne göre değişmekle birlikte zeka bölümü puanı veya küme puanları elde edilebilmektedir.

                                                                                                                                                                                        Yazar: Klinik Psikolog Sibel Karahan

KAYNAKLAR

Goddard, Henry H. 1920. Human Efficiency and Levels of Intelligence. Princeton NJ: Princeton University Press. pp. 8, 12, 19–20, 127–128.

Cattell, P. (1940). Cattell infant intelligence scale. New York: Psychological Corporation.

Boake, C. (2002). From the Binet-Simon to the Wechsler-Bellevue: Tracing the History of Intelligence Testing. Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology, 24(3), 383-405.

https://newlearningonline.com/new-learning/chapter-6/supporting-material/yerkes-army-intelligence-tests

Forrest, D. W. (1974). Francis Galton: The life and works of a victoriangenius. New York: Taplinger. 

https://services.tubitak.gov.tr/edergi/yazi.pdf;jsessionid=TwfJbZPiRTiWzvTCCTIXYvRL?dergiKodu=4&cilt=28&sayi=333&sayfa=50&yaziid=8392