Özgül Fobi Nedir?

Özgül fobi; belli durumlarda veya belli nesnelere karşı hissedilen aşırı korkudur. Fobiler içinde, sosyal fobi ve agarofobiye göre daha sık görülen bir sorundur. Genellikle çocuk ve ergen yaşta başlar ve toplumda görülme sıklığı %2-3 civarındadır. Özgül fobi bozukluğu olan kişilerin tedaviye başvuru oranları düşüktür. Genellikle başka bir psikolojik sorunla çalışılırken farkedilir. Özgül fobi tedavisi diğer fobilere göre daha kolay ve hızlıdır.  En sık görülen özgül fobi türleri şunlardır: hayvan fobileri, yükseklik fobisi, kan ve yaralanma fobisi, uçak fobisi, yalnız kalma fobisi, kapalı alan fobisi, yutma fobisi.

Hayvan fobileri

Özgül fobi türlerinden en sık görülendir. Kedi, köpek, kuş ve böcek gibi hayvanlara karşı fobisi olan kişiler daha rahat ortamlarda bulunmak için zamanla kaçınma davranışları gösterirler. Örneğin kedi fobisi olan kişi kedi beslenen arkadaşına gitmez, kedi görünce yolunu değiştirir. Hayvan fobileri herhangi bir hayvanla kötü bir travmatik yaşantı sonucu başlayabildiği gibi, böyle bir travma yaşamayan kişilerde de görülebilir.

Yükseklik fobisi

Yüksek binalara çıkamama, pencere kenarına oturamama, balkondan uzak durma, yüksekten aşağı bakamama gibi özgül fobi belirtileri görülebilir. Uçak fobisi ile birlikte görülse bile her zaman birlikte olmak zorunda değildir.

Kan ve yaralanma fobisi

Bu özgül fobiye sahip kişiler, hastane ortamlarından ve burada görev yapan mesleklerden kaçınırlar. Kan görme, kan verme, kulak deldirme veya iğne yaptırma gibi durumlardan aşırı korkarlar. Böyle durumlarda bayılacak gibi olma, kalp hızında değişiklik, bulantı, karın ağrısı gibi özgül fobi belirtileri gösterebilirler.

Uçak fobisi

Uçağın düşme ihtimali, kaza durumlarıyla aşırı zihinsel meşguliyet gösteren kişilerde uçak fobisini görebiliriz. Uçak yolculuğunda olabildiğince kaçınırlar. Eğer uçağa binmek zorunda kalırlarsa, her sarsıntıyı ve gürültüyü felaketin habercisi gibi algılarlar. Özellikle uzak yerlere sık sık seyehat gerektiren meslekleri yapmakta çok zorlanırlar.

Kapalı alan korkusu (klostrofobi)

Asansör, metro, alçak tavanlı odalar gibi kapalı ve basık yerlerde yaşanan aşırı korkudur. Bu sorunu yaşayanlar kapalı alanlarda nefes alamayacaklarını, sıkışıp ordan çıkamayacaklarını, boğulacaklarını düşünerek o ortamlara girmezler veya girseler bile hemen çıkmak isterler.

Yutma fobisi

Kişinin bir şeyler yiyip içerken boğaza bir şey kaçacağı ve boğulacağı korkusudur. Bu fobi kişinin yeme davranışını azaltıp kilo vermesine bile yol açabilir. Bedensel ve psikolojik belirtiler eşlik edebilir.

Özgül Fobi Belirtileri

Belirtiler yukarıda türlerine göre bahsettiğimiz gibi farklılıklar gösterebilir. Fakat genel olarak kişinin belli bir nesne veya durum karşısında hissettiği aşırı korkulara zihinsel ve davranışsal belirtiler eklenir. Sosyal, mesleki ve özel hayatında işlevselliği bozulur. Kedi fobisi olduğu için sokakta yolunu değiştirir, uçak fobisi olduğu için uzak yerlere seyahat edemez, kan fobisi olduğu için hastaneye gidemez vs.

Özgül Fobi Tanı Kriterleri

Özgül fobi DSM 5 (Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabının 5.revizyonu) tanı kriterleri şunlardır;

A.      Özgül bir nesne ya da durumla ilgili olarak belirgin bir korku ya da kaygı duyma

B.      Fobi kaynağı nesne ya da durum, neredeyse her zaman, korku ya da kaygı doğurur.

C.       Fobi kaynağı nesne ya da durumdan etkin bir biçimde kaçınılır ya da yoğun bir korku ya da kaygı ile buna katlanılır.

D.      Duyulan korku ya da kaygı, özgül nesne ya da durumun yarattığı gerçek tehlikeye göre ve toplumsal-kültürel bağlamda orantısızdır.

E.       Korku, kaygı, ya da kaçınma sürekli bir durumdur, altı ay ya da daha uzun sürer.

F.       Korku, kaygı ya da kaçınma, klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında işlevsellikte düşmeye neden olur.

G.      Bu sorun, başka bir ruhsal bozukluğun belirtileriyle daha iyi açıklanamaz.

Özgül Fobi Tedavisi

Tedavide ilk seçenek davranışçı yöntemlerdir. Tedavi başarısı oldukça yüksektir. Eğer özgül fobiye eşlik eden başka psikolojik sorunlar yoksa ilaç kullanmadan sadece terapi ile tedavi edilebilir. Bilişsel yöntemlerin de kullanıldığı bilişsel davranışçı terapi bilimsel etkinliği en yüksek terapi yöntemidir. Davranışçı yöntem olarak alıştırma(exposure) tekniği kullanılır. Bu nesneye gerçek hayatta alıştırma olabileceği gibi hayali alıştırma tekniği ile de olabilir. Bununla birlikte kullanılan bilişsel müdahaleler; otomatik düşünce çalışma, bilişse çarpıtmaları farketme, alternatif düşünce bulma, pasta dilimi tekniği ve bilişsel yeniden yapılandırmadır.

 Özgül fobi tedavisi hangi durumlarda daha kolaydır?

Özgül fobi tedavisinin başarı oranı diğer fobilerden çok daha yüksek olduğunu söylemiştik. Bazı durumlarda ise tedavi süreci çok daha kolay olabilir;

• Fobinin başlama öyküsünün kısa olması

• Korkunun iç çatışma kaynaklı korku zemininde gelişmesi

• Kaçınma davranışının az olması

• Çocuklukta ebeveyn ilişkisinin olumlu olması

• Sosyal statünün, iş ve yaşam doyumunun, başarı gereksiniminin yüksek olması

• Terapi motivasyonun yüksek olması.